Inleiding
Villa Constance. Geheel vrijliggend hoekpand dat in 1888, in zowel eclectische- als neo-renaissance vormen, als STADSVILLA naar ontwerp van de architect H.R. Hendriks, voor een totale bouwsom van f.39.700,-, werd gebouwd voor de margarinefabrikant Arnold van den Bergh (1857-1932). De villa werd genoemd naar zijn in 1888 geboren dochter Constance. Van den Bergh heeft slechts kort in de villa gewoond en verkocht het pand in 1891 aan Arnold Jurgens (1842-1912) die de villa naar zijn vrouw Johanna noemde. Vanaf 1899 wordt er door de Franse kloosterzusters "Religieuses filles de Notre Dame" een meisjespensionaat in gevestigd. Van 1910 tot 1919 wordt de villa weer bewoond waarna ze van 1929 tot 1974 een functie krijgt als stadhuis voor Oss. Hierna krijgt de villa haar huidige functie als museum Jan Cunen. De villa heeft een zeer sterke architectonische en sociaal-economische samenhang met de nummers 61 en 63 maar is van deze drie villa's de grootste en rijkst uitgevoerde. De serre aan de westzijde en de aanbouw aan de zuidzijde dateren uit de jaren zeventig en tachtig van de twintigste eeuw en vallen buiten de van rijkswege geldende bescherming.
Omschrijving
Groot, rijk gedetailleerd, hoekpand van tweeëneenhalve bouwlaag op een ruwweg vierkante grondslag met kelder- en zolderverdieping. Opvallende hoekoplossing met achtkante toren met carillon, uurwerk en uibekroning. De toren is gedekt met leien in rijnse dekking. Het pand is ogenschijnlijk samengesteld uit verschillende bouwvolumes onder met leien in maasdekking gedekte omlopende dakschilden met een centraal plat dak. In elk van de dakschilden bevinden zich kleine dakkapellen met houten omlijsting. Met name aan de westelijke en de zuidelijke zijde van de villa bevond zich eertijds de uitgestrekte tuin. Deze is in de jaren tachtig verworden tot een stadsparkje met een geheel eigen aanleg, met diverse losse sculpturen en een muziekkiosk. De hoofdmassa van het pand is opgetrokken op een kelderverdieping met gerusticeerde gecementeerde plint. De gevels zijn opgetrokken in een oranje strengperssteen en zijn rijk geornamenteerd met verschillende natuurstenen elementen zoals onder andere: banden, lijsten, frontonomlijstingen, diamantkoppen, sluitstenen, consoles en pirons. Monumentaal ingangsportaal op vierkante grondslag met vrijstaande ingangspijlers en balkonbalusters. Het portaal heeft een kruisribgewelf met natuurstenen profielsteentjes. Een trap met hardstenen treden leidt naar de rondboogingang die voorzien is van een rijk met klassiek aandoende motieven geornamenteerde vleugelpaneeldeur. Deze deur heeft een rondbogig bovenlicht met zeer fijn maaswerk en glas-in-lood. Onder de gootlijst van het linker gedeelte van de voorgevel bevindt zich in de vorm van een kleurig tegeltableau een gevelinscriptie "Villa Constance anno 1888". De dakbeëindiging van de ogenschijnlijk verschillende bouwvolumes is vervaardigd in topgevels die, hoewel alle verschillend van formaat, motieven hebben die afgeleid zijn van de Nederlandse zeventiende eeuw. De decoratie bestaat uit onder andere: klauwstukken, frontons en pirons. Intern is het pand, met name op de begane grond, zeer rijk geornamenteerd. Indeling en ornamentiek zijn in dit gedeelte nog vrijwel geheel bewaard gebleven. Via de vooringang, de witmarmeren trap en de met stijlmotieven geornamenteerde tochtdeuren betreedt men de grote centrale hal waarvan de vloer is ingelegd met parket. De wanden en deuromlijstingen zijn zeer uitbundig in stijlmotieven gedecoreerd met pilasters, frontons, lijstwerk, druppen en pirons. Zeer bijzonder zijn de rijke reliëfs van geperst karton in de boogtrommels boven en naast de ingangen. Hierop zijn onder meer putti en vrouwenportretten afgebeeld. De reliëfs hebben een beschildering van imitatie-marmer meegekregen. In de vertrekken ten noorden van de centrale hal is de ornamentiek ook nog grotendeels intact. Opvallend zijn hier de rijke marmeren schouwen, de houten lambrisering en de stucplafonds met de originele polychromie. Aan de zuidzijde van de hal bevinden zich twee kamers ensuite met zowel een zeer rijke houten lambrisering als een houten plafondbekleding met imitatie-stucmotieven. De kelderverdieping is bereikbaar via een ingang aan de noordzijde en via de (moderne) lift en trap vanuit de centrale hal. Detaillering en ornamentiek zijn hier aanmerkelijk soberder dan op de begane grond. De vertrekken hebben tegenwoordig voornamelijk een kantoor en museumfunctie. De centrale bordestrap heeft op de begane grond fraai bewerkte trappalen. De lichttoetreding wordt verzorgd door een groot, licht getoogd venster op de verdieping met daarin gekleurd glas-in-lood en door een boven de trap gelegen lichtkoepel op houten consoles. Hoewel de indeling op de verdieping nog grotendeels authentiek is, hebben er toch enige wanddoorbrekingen plaatsgehad. De kamers dienen als tentoonstellingsruimte. De zolderverdieping is in 1997 verbouwd tot kantoorruimte.
Waardering
De villa is in haar hoedanigheid van fabrikantenvilla van algemeen cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische ontwikkeling. De villa heeft architectuurhistorisch belang als vanwege het bijzondere materiaalgebruik en de ornamentiek en de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur. De villa is van algemeen belang vanwege de bouwkundige en sociaal-economische samenhang met de nummers 63 en 65. De villa heeft belang vanwege de architectonische gaafheid van ex- en interieur. De villa is van algemeen belang wegens de zeldzaamheid van het materiaalgebruik en de ornamentiek.
Woonhuizen. De oudste woonhuizen van Oss dateren van na de brand van 1751. In Torenstraat 10-18 gaat een 18de-eeuwse kern schuil. In het herenhuis Monsterstraat 6-8 uit omstreeks 1770 begonnen de Gebr. Jurgens in 1871 de margarineproductie. De tuinkoepelachtige aanbouw aan de westzijde dateert uit 1895. De bierbrouwer H.F. van der Elzen liet in 1885 het grote herenhuis Kruisstraat 21 bouwen in simpele neorenaissance-stijl. Het notarishuis Heuvel 36-38 in rijke neorenaissance-stijl stamt uit omstreeks 1887 en heeft als gevelsteen ‘eerst verzonnen, dan begonnen’. A.S. van den Bergh liet in 1888 de rijke fabrikantenvilla Villa Constance (Molenstraat 65) bouwen voor het imposante bedrag van 39.700 gulden. H.R. Hendriks maakte het ontwerp in eclectische stijl, met overwegend neorenaissance-elementen. Voor een half zo grote bouwsom kwam het volgende jaar voor A. Jurgens de villa Molenstraat 61 tot stand, naar ontwerp van dezelfde architect. Het woon- en winkelpand Heuvelstraat 10-12a uit omstreeks 1910 heeft een winkelpui met zonmotief en jugendstil-elementen. In opdracht van de ‘N.V. Osse Burgerwoningen’ ontwierp Ch. Estourgie in 1918 het fraai in expressionistische vormen gedetailleerde complex burgerwoningen Dr. Hermanslaan 2-32. Het woningbouwcomplex Floraliastraat 2-34, 1-35 en Molenstraat 123-145 dateert uit 1921 en is een ontwerp van J. Zwanikken met in beton uitgevoerde functionalistische vormen, maar tevens met hellende pannendaken.
