Museum Engelandvaarders

Horizontal tabs

Beschrijving

In juli 1940 ontsnapten drie Nederlanders vanuit bezet Nederland en staken met een twaalfvoetsjol de Noordzee over naar Engeland. Zij werden Engelandvaarders genoemd. Na hen zagen nog meer Nederlanders kans Engeland te bereiken, niet alleen rechtsreeks varend of door de lucht, maar ook over land, via neutrale landen als Zwitserland, Portugal, Spanje en Zweden.

‘Engelandvaarder’ werd de erenaam voor alle mannen en vrouwen die tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940-1945), na de capitulatie van de Nederlandse strijdkrachten en vóór de geallieerde invasie in Normandië op 6 juni 1944 (D-day) uit bezet gebied wisten te ontsnappen met de bedoeling zich in Engeland of ander geallieerd gebied bij de geallieerde strijdkrachten aan te sluiten om actief aan de strijd tegen de vijand (Duitsland, Italië, Japan) deel te nemen.

Over zee en over land

Honderden vertrokken in nauwelijks zeewaardige bootjes, soms in een kano. Velen verdronken op zee of werden tijdens de voorbereiding gearresteerd, gevangengezet of doodgeschoten. Anderen maakten barre tochten over land, via België, Frankrijk, Spanje, Portugal en zelfs Rusland. Ruim 2000 Nederlanders kwamen, na veel moeilijkheden te hebben overwonnen, in Engeland aan.

Zowel de uitvalswegen over land als die over het water werden na mei 1940 vrijwel direct door de bezetter afgesloten en onder strenge controle geplaatst. Wie desondanks het land uit wilde, moest inventief zijn en de mazen in het net opsporen. Men had de keuze uit drie ontsnappingswegen: met een bootje de Noordzee oversteken, aanmonsteren op een kustvaarder en drossen in het neutrale Zweden of via België, Frankrijk en eventueel Zwitserland naar het neutrale Spanje en Portugal zien te komen. Van daaruit kon men dan per boot of vliegtuig door naar Engeland.  

Gevaarlijk  

De weg over de Noordzee was het kortste en leek daarom aantrekkelijk. Maar ontsnappen via deze route was uiterst moeilijk en gevaarlijk, zeker nadat de bezetter in 1942 was begonnen was met de aanleg van de Atlantikwall en de kust tot verboden gebied werd verklaard. De weg via Zweden werd al snel door Duitse maatregelen voor niet-zeevarenden afgesloten. De Zuidelijke route was ook gevaarlijk vanwege zijn lengte en vanwege de vele grenzen die men onderweg clandestien moest overschrijden. Men kon zijn toevlucht nemen tot zgn. escapelijnen, maar het was moeilijk met dergelijke organisaties in contact te komen, zodat men overwegend ‘op de bonnefooi’ vertrokken is. Ondanks deze problemen zijn de meeste Engelandvaarders via deze Zuidelijke route in Engeland gearriveerd.

Overigens was er vaak geen sprake van een bewuste keuze: welke weg men nam werd vaak door het toeval bepaald en wie zich gedwongen zag om te vertrekken, greep elke vluchtmogelijkheid aan.  

1941-1944  

Voor alle routes geldt, dat de Engelandvaart pas in 1941 goed op gang kwam. Wat betreft de Noordzeeroute was 1941 het topjaar. In 1942 en 1943 waren vooral de twee andere routes in trek. In 1944 nam het aantal vertrekkende Engelandvaarders af om in 1945 geheel tot stilstand te komen. In deze twee laatste oorlogsjaren konden grote groepen Engelandvaarders, die onderweg in Zweden, Spanje of Zwitserland waren blijven steken, eindelijk naar Engeland doorreizen.  

Verhoren  

Na aankomst in Engeland werden Engelandvaarders door de Britse en Nederlandse veiligheidsdienst verhoord om te kijken of zij ‘te goeder trouw waren’ en om eventuele Duitse spionnen onder hen te ontmaskeren. Die ondervragingen vonden plaats in een oud schoolgebouw in Londen, de Patriotic School.

Wanneer hun politieke betrouwbaarheid was vastgesteld werden Engelandvaarders ook nog eens door ambtenaren van de ministeries in Londen het hemd van het lijf gevraagd. Hun vragen gingen over de toestand in bezet Nederland: de prijs van levensmiddelen, waar de Duitse troepen gestationeerd waren, de stemming onder de bevolking, wie er in Nederland met de bezetter samenwerkte etc. Die laatste soort inlichtingen vormden mede de basis voor de naoorlogse berechting van Nederlandse collaborateurs.  

Doordat Engelandvaarders zo lang onderweg waren was hun informatie niet erg recent. Ook was zij soms onjuist en gefragmenteerd. Vanaf 1942 waren Engelandvaarders bovendien niet de enige bron van informatie: verzetsgroepen in Nederland stuurden via ondergrondse kanalen enorm veel recente berichten naar Londen. 

Mislukte ontsnappingen  

Er zijn Nederlanders geweest die een poging deden om naar Engeland te gaan, maar niet zijn aangekomen. Om hoeveel mensen het gaat is niet meer precies na te gaan, omdat hun pogingen – vanzelfsprekend – in het geheim plaatsvonden en doordat velen tijdens of als gevolg van hun Engelandvaart het leven verloren.  

Pogingen via de Noordzee liepen vaak al spaak tijdens de voorbereiding, verder door mankementen aan de boot en door slecht weer. Bij de Zuidelijke route waren het gebrek aan geld en goede contacten, ziekte of onvoldoende beheersing van vreemde talen waardoor Engelandvaarders zich genoodzaakt zagen om naar Nederland terug te keren.  

Naar gelang hun verdere lotgevallen kunnen wij drie groepen van ‘gestrande Engelandvaarders’ onderscheiden: degenen voor wie de mislukte poging zonder verdere gevolgen bleef, degenen die tijdens of als gevolg van hun mislukte poging werden gearresteerd en degenen die onderweg verdwenen: de vermisten. 

1700 personen

Ruim 1700 Nederlandse mannen en vrouwen zijn, na vele moeilijkheden te hebben overwonnen, in Engeland of ander geallieerd gebied aangekomen. Een groot aantal mannen en vrouwen is echter op weg naar Engeland omgekomen of werd gearresteerd. Enkelen werden gefusilleerd, de meeste werden naar een concentratiekamp afgevoerd. Velen vonden in een kamp de dood, slechts enkelen keerden na de bevrijding uit gevangenschap terug naar Nederland. Al deze mannen en vrouwen worden als Engelandvaarder aangeduid.

In Engeland namen de Engelandvaarders dienst bij Britse en Nederlandse krijgsmacht- onderdelen, de koopvaardij of gingen werken voor de regering. Ook zetten veel Engelandvaarders vanuit Australië de strijd tegen Japan voort. Van de 180 Nederlanders die vanuit Engeland als geheim agent naar Nederland werden gestuurd, zijn er 108 Engelandvaarder. Bijna de helft van hen werd slachtoffer van het lugubere spionnenspel tussen de Britten en Duitsers. Velen vonden de dood in het concentratiekamp Mauthausen.

Erepaneel  

Op 10 mei 1944 onthulde koningin Wilhelmina in Oranjehaven een eenvoudig, houten gedenkbord ‘ter herinnering aan de Engelandvaarders die hun leven lieten voor Koningin en Vaderland’. Na de oorlog kwam het wandbord naar Nederland en werd het door de vorstin overgedragen aan de Oorlogsgravenstichting. In de jaren na de bevrijding waren meer namen van omgekomen Engelandvaarders bekend geworden en werden twee panelen aan het oorspronkelijke wandbord toegevoegd.

Dit drieluik kreeg een plaats in de kapel op de Erebegraafplaats Loenen, die op 18 oktober 1949 door prinses Wilhelmina werd geopend. Inmiddels is het drieluik uitgegroeid tot een vijfluik. Het bevat 316 namen van omgekomen Engelandvaarders. Van hen stierven er 201 tijdens de tocht naar Engeland (‘op weg naar de vrijheid’); de overige 115 zijn na aankomst (‘te bestemder plaatse’) in dienst van de strijdkrachten gesneuveld.  

Moderne audiovisuele technieken

Museum Engelandvaarders maakt gebruik van moderne audiovisuele technieken. Jongeren worden uitgedaagd interactief aan het verhaal over hun leeftijdsgenoten van toen deel te nemen. Het museum wil hen inspireren tot het maken van een keuze die in elke tijd van dreiging en spanning actueel is: tégen onverschilligheid en vóór verzet tegen wat echt niet kan. Indachtig de woorden van Erik Hazelhoff Roelfzema: ‘in het leven van ieder mens komen ogenblikken voor waarop hij tot zichzelf zegt: ‘Tja dit kán niet’. En dan doet hij iets.’

Het museum richt zich met de educatie op met name groep 7/8 van de basisschool en de eerste twee klassen van het voortgezet onderwijs. Gezien het internationale karakter van het museum en het uitwisselingskarakter en samenwerkingsverbanden die sommige scholen hebben is het ook mogelijk buitenlandse leerlingen te ontvangen. Het museum is tweetalig (Nederlands-Engels) ingericht.

Interactief monument

Het museum beschikt over een interactief monument met informatie over alle Engelandvaarders en hun helpers. Dit monument bevat meer dan 2.700 namen van mannen en vrouwen die als Engelandvaarder of helper bij ons bekend zijn. Via onderzoek in archieven en contact met familie van Engelandvaarders of hun helpers wordt deze databank voortdurend aangevuld.  Met het kaartje dat u bij de kassa krijgt kunt u in het monument nader met “uw” Engelandvaarder kennismaken.

De Schakel was het in 1979 opgerichte kwartaalblad van de in 2018 opgeheven Stichting Genootschap Engelandvaarders. Het bevat vele persoonlijke verhalen van Engelandvaarders. Hier kunt u de afleveringen van De Schakel lezen. https://deschakel.museumserver.nl/  

Vrouwelijke Engelandvaarders  

Sinds begin mei begeleid het Museum Engelandvaarders een stageproject over de vrouwelijke Engelandvaarders.

Annabelle Remmerswaal, bachelor student Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht zal het onderzoek doen in het kader van haar stage. Zij gaat werken aan een document dat een overzicht zal geven over de vrouwelijke Engelandvaarders. Hun leven, routes naar Engeland, motieven en werk in Engeland worden daarin besproken aan de hand van het boek Tulpen voor Wilhelmina geschreven door Agnes Dessing, de database van het museum en andere primaire bronnen. Zij hoopt dat het onderzoek voor zowel geïnteresseerden als voor het museum belangrijke informatie zal opleveren.   

http://bit.ly/2lUdUbL  

https://www.museumengelandvaarders.nl/

 

 

Adres

Bosweg 15
2202 NX Noordwijk aan Zee

Openingstijden

Dinsdag t/m vrijdag van  10.00 tot 17.00 uur (apr – okt)
Dinsdag t/m vrijdag van  10:30 tot 16:30 uur (nov – mar)
Zaterdag t/m zondag van 11.00 t/m 17.00 uur

Gesloten op maandagen.

Het museum is gesloten op Nieuwjaarsdag, 1e Paasdag, 1e Pinksterdag en 1e Kerstdag.
Op 5, 24 en 31 december sluit het museum om 15:00 uur.
Op 2e Kerstdag, 2e Paasdag en 2e Pinksterdag is het museum geopend van 11:00 tot 17:00 uur.

 

Telefoonnummer

071-3619773

Facilities

  •  
  •  
  •  
  •  

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0