Kragen en Kruiden
De verfijning van Versailles tegenover de verschrikkingen van oorlogen. Rijke Nederlandse regenten tegenover overweldigende armoede in de rest van Europa. Heksenvervolgingen tegenover de Wetenschappelijke revolutie. De 17e eeuw was er een van uitersten.
Op zowat elk willekeurig moment in de 17e eeuw werd er wel gevochten in Europa. De strijd tussen katholicisme en protestantisme was springlevend. Tegelijkertijd probeerden prinsen en koningen elkaar ook om wereldse zaken, zoals macht en invloed, de loef af te steken. Nederlanders zijn vooral bekend met de Tachtigjarige Oorlog, de onafhankelijkheidsstrijd tegen Spanje die pas in 1648 werd afgesloten. Toch speelde de ergste oorlog van de eeuw zich bij onze oosterburen af. Zowat alle Europese grootmachten vochten het in de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) met elkaar uit in het gebied dat nu Duitsland is. Het gevolg: bankroete regeringen, muitende legers en onmenselijk lijden voor de lokale bevolking. Ongeveer een derde van de gehele Duitse bevolking kwam om het leven. In sommige gebieden liep het dodental zelfs op tot driekwart van de inwoners.
Europa schildert
Gelukkig kende Europa meer dan alleen oorlog en lijden. De 17e eeuw was ook het tijdperk van de barok, een culturele stroming die in heel Europa tot bloei kwam. Drama, energie en emotie stonden centraal. De muren van barokke kerken leken te golven en te bewegen. Barokke schilders lieten met hun dramatische schilderkunst verhalen tot leven komen. Musici begonnen met het schrijven van opera’s, waar karakters hun eigen gevoelens tot uiting brachten, bijgestaan door muziek vol emotie.
Misschien wel het bekendste barokke kunstwerk van allemaal is het paleis van Versailles. Lodewijk XIV liet een klein jachtkasteel veranderen in een ‘modern’ paleis met bijpassende tuinen. De Zonnekoning wilde zijn bezoekers overweldigen met pracht en praal en hij was niet de enige. Zowel de adel als de katholieke kerk maakten veel gebruik van de barokke stijl om onderdanen en gelovigen te imponeren.
Brandstapels en microscopen
Misschien dat de katholieke kerk er iets te goed in slaagde om haar gelovigen op te zwepen. De eerste helft van de 17e eeuw was namelijk ook de periode van de heksenvervolgingen. Door de godsdienstoorlogen was religieus fanatisme op een hoogtepunt. Heksen waren opeens overal, van de buren tot in het hof van de koning. Samen met Satan zouden ze een duister complot hebben gesmeed om het christelijke Europa op de knieën te brengen. Tienduizenden vrouwen, maar ook mannen en zelfs kinderen, stierven een gruwelijke dood op de brandstapel.
Vreemd genoeg was de 17e eeuw ook de tijd van de Wetenschappelijke revolutie. Nieuwe theoriën werden geformuleerd, nieuwe instrumenten ontworpen en nieuwe ontdekkingen gedaan. Isaac Newton kwam met de theorie van de zwaartekracht, René Descartes zorgde voor een revolutie in de filosofie en onze eigen Antonie van Leeuwenhoek ontwikkelde de eerste microscoop. In plaats van een magisch en mysterieus universum bleek de wereld opeens aan een aantal vaste regels te voldoen. Natuurlijke krachten waren te berekenen en te voorspellen: de geboorte van de moderne wetenschap en ons rationele wereldbeeld.
Voor het geld
Voor Nederland was de 17e eeuw vooral de Gouden Eeuw. De Republiek wist een tijd lang de Spaanse troepen op afstand te houden, maar Spanje had heel wat meer militaire macht tot zijn beschikking dan Nederland. Wie niet sterk was, moest slim zijn. De Republiek wist een leidende rol te veroveren in de wereldhandel en werd daardoor enorm rijk. De stichting van de VOC in 1602 droeg sterk bij aan dat succes. De leden van de VOC verwierven op een groot aantal plaatsen monopolies op de handel in specerijen. Ondanks felle concurentie van de Britten wisten Nederlandse kooplieden de handel op Azië grotendeels in eigen handen te houden.
Specerijen uit Azië, tabak uit Amerika, slaven uit Afrika. Handel met overzeese gebiedsdelen was een steeds belangrijker aspect van de wereldeconomie. Om die groeiende belangen te verdedigen, begonnen de Europese staten in de 17e eeuw met het stichten van koloniën. Die zouden een vaste aanvoer van al die exotische goederen moeten verzekeren. Een van de bekendste voorbeelden is de kleine handelspost Nieuw Amsterdam aan de Hudson, het huidige New York.
