Van mannetjesmakers tot spindoctors

Zowel binnen als buiten het communicatievak zijn ingewijden het erover eens. De nazi’s worden nog altijd beschouwd als de meest vindingrijke en geraffineerde gebruikers van het instrumentarium voor politieke propaganda.

Voordat ze in 1933 aan de macht kwamen, maakten de nazi’s al op grote schaal gebruik van propaganda. Met alle activiteiten werden welgeteld maar twee doelen nagestreefd: aandacht trekken en steun verwerven. In het bijzonder creëerden en verkochten zij de mythe van de gedrevenheid en onfeilbaarheid van Adolf Hitler. Toen de NSDAP eenmaal in de regering zat, werd het propaganda-instrument louter nog ingezet om Hitler’s greep op Duitsland te versterken en zijn rol als dictator in het oog en de geest van het Duitse volk veilig te stellen.

Mein Kampf

In Mein Kampf beschrijft Hitler zijn visie op het gebruik van propaganda. Hij verklaarde dat propaganda zeer zeker niet bedoeld was voor de intelligentsia. Propaganda is bedoeld voor de massa. Zij zijn niet in staat om logica en intellect te bevatten, maar kunnen van werkelijk alles worden overtuigd, als het gevoel maar op de juiste manier wordt aangesproken.

Hitler beweerde verder dat de kracht van goede propaganda ook in het telkens herhalen van dezelfde ideeën lag, omdat de massa nu eenmaal weinig intelligent en vergeetachtig is. Ideeën moesten net zolang herhaald worden totdat deze volkomen begrepen werden en zich voor honderd procent genest hadden in het geheugen van zelfs het traagst redenerende individu.

Het eerste gespecialiseerde ministerie voor propaganda

Hitler gebruikte werkelijk alle middelen om de boodschap erin te ‘hameren’. In maart 1933 vestigde hij het rijksministerie van Openbare Voorlichting en Propaganda. Joseph Goebbels werd er minister. Voor zover bekend het eerste ministerie dat zich exclusief met politieke propaganda ging bezighouden. Dit ministerie heeft in meer dan één opzicht een hoogst bedenkelijke rol gespeeld bij het ‘verkopen’ van de Duitse oorlogsinspanning. Als afsluiting van dit onderdeel, een berucht voorbeeld: de toespraak van Goebbels in het Sportpaleis van Berlijn waar hij het volk rijp maakte voor een aanmerkelijke verhoging van de oorlogsinspanningen. Eén grote toneelvoorstelling. In feite de introductie van een vorm van politiek bedrijven dat we later leerden kennen als ‘fact free politics’.

Fact free politics

We maken een sprong in de tijd en gaan naar de gereguleerde introductie van een nieuw fenomeen: fact free politics. Politiek waarbij het niet meer om concreet toetsbare juiste feiten gaat, maar om beeldvorming. En om het zo goed mogelijk voor de dag laten komen van de politieke baas. In de tegenwoordige tijd is Jack de Vries er een meester in. Vroeger hadden we hier Ben Korsten – een voormalig journalist die, na (een beetje) fout te zijn geweest tijdens de bezetting, in politiek Den Haag terecht kwam.

Net zoals Jack de Vries zijn toenmalige baas Balkenende op gang hielp en hield bij zijn politieke carrière, creëerde Ben Korsten in de jaren zestig ‘kerels’ in de Nederlandse politiek, zoals toenmalig KVP-fractieleider Schmelzer. Korsten maakte zijn ‘klanten’ weerbaar tegen de snel oprukkende media. Hij diende behalve Schmelzer ook latere coryfeeën als Piet de Jong en Berend-Jan Udink. Wil je meer weten over de illustere loopbaan van ’s lands eerste spindoctor, kijk dan eens naar een uitzending die Andere Tijden ooit aan hem wijdde:

Met spindoctors loopt het maar zelden goed af

Van degenen die in het Nederlandse politieke landschap in dit bijzondere beroep werkzaam zijn geweest, zijn verschillenden op een vervelende manier aan het einde van hun carrière gekomen.
 Van Jack de Vries, de vleesgeworden verpersoonlijking van de CDA-begrippen ‘normen en waarden’ en ‘het gezin als hoeksteen van de samenleving’ werd een paar jaar geleden duidelijk dat hij zich regelmatig te buiten ging aan erotische escapades met een voormalig medewerkster. Hij werd niet meer aan het Binnenhof gesignaleerd.

Met Ben Korsten liep het beduidend slechter af. Hij leed als sinds zijn vroege jeugd aan angsten en psychoses. Zware verslaving aan alcohol en verdovende middelen was het gevolg. Toen hij tijdens een interview in 1967 openhartig vertelde over zijn connecties in politiek Den Haag, was het met zijn politieke loopbaan achter de schermen gedaan. Van het ene op het andere moment distantieerden al zijn politieke connecties – die als zijn vrienden beschouwde – zich volledig van hem. Hij bleef achter in een volstrekt isolement.

Twee jaar later – in 1969 – overleed Korsten onder nooit volledig opgehelderde omstandigheden in de Ursula Kliniek in Wassenaar. Toenmalig VVD-voorman Harm van Riel was de enige die hem de laatste eer kwam bewijzen.