Tuinaanleg park Sonsbeek, Arnhem

Sonsbeek, oorspronkelijk een buitenplaats, ligt op een stuwwal en vertoont daardoor aanzienlijke hoogteverschillen. De plaats wordt gekarakteriseerd door oude boomgroepen, open weiden, vergezichten en sprengen die uitmonden in vijverpartijen met een grote en kleine waterval.

Het meest karakteristieke is de grote vijver met waterval, die gevoed wordt vanuit de bronnen op Zypendaal. Het oorspronkelijke huis, de Gulden Spijcker, stond in de vijftiende eeuw op de plaats van het tegenwoordige eiland in de grote vijver. In de zestiende eeuw was Sonsbeek een jachtterrein van de hertog van Gelre.

Vrouwe A. van Bayen de Hartgersberg kocht in 1742 het hooggelegen deel bij de hoofdingang van Sonsbeek. Zij liet het tegenwoordige huis bouwen door Anthony Viervant. De naam Sonsbeek werd pas ingevoerd door burgemeester M.G. Pronck, die er in 1778 kwam wonen en zijn nieuwe bezitting in vroege landschapsstijl liet aanleggen. In een advertentie in de Oprechte Haerlemsche Courant uit 1797 is er sprake van 'bosschen en laanen van allerhande buitengewoone zwaare cederen, Wymouth pins, balsem Gilead, tulpen-boomen en met alderhande soorten van Amerikaansche en inlandsche boomen, gewasschen en plantioen daartoe...'.

De grote vijver is omstreeks 1806 gegraven in opdracht van baron de Smeth, mogelijk naar ontwerp van de tuinarchitect J.P. Posth, die van 1802 tot 1804 op het aangrenzende Zypendaal werkte. In 1821 werd baron van Heeckeren eigenaar van Sonsbeek. Volgens overlevering heeft J.D. Zocher jr. in die tijd op Sonsbeek gewerkt; hij heeft waarschijnlijk de waterval met grot bij de grote vijver en de hertenkamp, de moestuin en de belvédère ontworpen. In 1899 heeft de gemeente Arnhem Sonsbeek aangekocht met de bedoeling er een openbaar park van te maken. Aangezien er sprake was van een openbaar park en dit andere voorzieningen eist dan een particuliere buitenplaats, vroeg de gemeente de tuinarchitecten H.A.C. Poortman en L.A. Springer een advies uit te brengen.

Op een situatiekaart uit 1897 is te zien dat de indeling van het terrein sinds Zocher niet veel veranderd is. Poortman en Springer hebben onder andere voorgesteld het padenpatroon in grote lijnen te handhaven, een speelplaats op een deel van de moestuin te maken, de hertenkamp weer in ere te herstellen, het theehuis te restaureren, groepen bomen in de open weiden aan te planten, de hangbrug te herstellen en de hoofdtoegang te wijzigen. Het belangrijkste vonden zij dat het park goed onderhouden zou worden.
De eerste tentoonstelling op Sonsbeek was het wetenschappelijk en historisch rosarium, dat op initiatiefvan de Rozenvereniging in 1913 werd gesticht en in 1915 voor het publiek werd geopend. Om financiële redenen moest het in 1917 sluiten.

Sinds 1949 is Sonsbeek vooral bekend om zijn tentoonstellingen op het gebied van internationale moderne beeldhouwkunst. Het bezoekerscentrum De Watermolen aan de Zypendaalseweg geeft informatie over het beheer van de Arnhemse monumentale parken.

Meer informatie en downloaden van de fietsroute Gelders Arcadië:

Reageren