Verborgen betekenissen - Vrouwen en mannen in de Japanse prentkunst | Japanmuseum Sieboldhuis
Verborgen betekenissen - Vrouwen en mannen in de Japanse prentkunst | Japanmuseum Sieboldhuis
Met 123 topstukken van de beroemdste kunstenaars uit de hoogtijdagen van de Japanse prentkunst (1765-1865) geeft 'Verborgen betekenissen' een groot overzicht van de klassieke prentkunstthema’s: helden, schoonheden, acteurs en shunga (erotische prentkunst).
De houtblokprenten (ukiyo-e) vormen gelaagde raadsels en bevatten veel verwijzingen naar verhalen over de Japanse geschiedenis, literatuur, mythologie, mode, folklore of roddels uit het dagelijks leven in de Edo-periode. Sommige werken bevatten sluikreclame of omzeilen de censuurwetten. Voor deze tentoonstelling is elke prent tot in het kleinste detail onderzocht en beschreven. Er is gekeken naar de versieringen, rekwisieten, motieven, cartouches en achtergronden, want die onthullen de opeenstapeling van verhalen in de werken.
De prent ‘Yoyokiku en Yoyotsuru van Huize Matsubaya’ van Kitagawa Utamaro is een speelse parodie op het beroemde kabuki-theaterstuk ‘Sukeroku’. Dit toneelstuk speelt in de lente, zoals de kersenbloesem in de rechterbovenhoek verraadt. De gehurkte vrouw links houdt een pop vast van de acteur Ichikawa Danjūrō VI in zijn rol van Sukeroku.
Sukeroku
Sukeroku wist niet wie zijn vader had vermoord en doorzocht de hele wijk Yoshiwara op zoek naar het gestolen familiezwaard. De beroemde courtisane Agemaki raakt verstrikt in het verhaal omdat ze verliefd is op Sukeroku, maar ook de rijke moordenaar Ikyū als klant moest accepteren. Met zijn paarse hoofdband trok Sukeroku de aandacht van alle vrouwen in Yoshiwara, omdat het paarse pigment om de stof te kleuren heel erg duur was.
Dit lijkt een eenvoudige scène van een vrouw die een tempeltrap oploopt, maar er zit een verborgen betekenis in deze prent. De vrouw is bezig met het gebedsritueel o-hyakudo (honderd keer), dat honderd bezoeken aan een tempel inhield. Een van de manieren om het ritueel uit te voeren was om heen en weer te lopen tussen een altaar en een vastgestelde plek op het tempelterrein. De vrouw gebruikt de touwtjes in haar hand om haar rondjes te tellen. In haar obi (buikband) zitten cijfers verstopt, dit werk is dus een kalenderprent (egoyomi). De nummers geven de lange maanden van het jaar aan volgens de Japanse maankalender. Deze waren elk jaar anders. Zo herkennen we het jaar: Meiwa 2 (1765). Publicatie van kalenders was door de overheid verboden, daarom verstopten de prentenmakers de cijfers in motieven op hun prenten.
Afscheid
Een groep courtisanes neemt afscheid van hun klanten die de trap aflopen, vroeg in de morgen. De jongeman rechts krijgt een briefje (of de rekening) van een van de dames. In Edo werden regelmatig gebouwen verwoest door brand; de wijk Yoshiwara is meerdere keren afgebrand. Als dit gebeurde, kregen de eigenaars van de officiële bordelen toestemming om tijdens de nieuwbouw ergens anders tijdelijk hun bedrijf voort te zetten.
Een triptiek toont zo’n tijdelijk onderkomen na een brand in de tweede maand van 1800. Dit onderkomen was gelegen in de wijk Yama no Shuku, herkenbaar aan de rivier de Sumida die te zien is op de achtergrond. Op de linkerprent is ook de toegangspoort van het Mimeguri-heiligdom te zien. De poort staat achter een dijk, daarom lijkt hij in de grond gezakt te zijn. Op de prent is nog veel meer te ontdekken.
Parelduikster
Volgens een legende werd een heilig juweel in het bezit van hoveling Fujiwara no Fuhito (659-720) gestolen door de zeegod Ryūjin. Een parelduikster, die verliefd was op Fuhito grijpt het juweel weer terug uit het Drakenpaleis, de woonplaats van Ryūjin. De woedende zeegod nam de vorm van een zeedraak aan en achtervolgde de vrouw die terugzwom naar de kust. In een laatste poging het juweel te redden snijdt de parelduikster haar boezem open en verstopt het juweel erin. Haar bloed vertroebelt het water waardoor haar achtervolgers de jacht moeten staken. Ondanks dat de parelduikster sterft aan haar verwondingen komt het juweel toch weer veilig bij Fuhito terug. De duikster krijgt hemelse zegeningen voor haar daad. Op deze prent kijkt de duikster zonder angst achterom naar haar achtervolgers. Ze houdt een mes boven haar hoofd, achter haar rug verstopt ze het heilige juweel.
De meeste parelduikers zijn vrouwen. Tegenwoordig dragen zij een duikpak, maar vroeger droegen ze alleen een lendendoek. De halfnaakte parelduikers waren een populair onderwerp in de Japanse prentkunst, vooral voor shunga (erotische prenten).
Bandō Yasosuke
Een van de prenten toont de populaire acteur Bandō Yasosuke I (1759–1814) in de rol van Ikyū, de vileine bejaarde samoerai. Deze prent verwijst naar een van de belangrijkste scènes uit de beroemde kabuki-theatervoorstelling Sukeroku. Het stuk draait om een knappe en charismatische boef genaamd Sukeroku. Zijn ware identiteit is Soga Gorō. Om zijn vermoorde vader te wreken daagt hij verschillende samoerai uit om hun zwaard te trekken. Zo probeerde hij de moordenaar te ontdekken die ook nog het zwaard van zijn vader had gestolen. Wanneer Sukeroku Ikyū, een oudere samoerai, beschimpt, onthult de bebaarde slechterik zichzelf als de moordenaar. Hij vlucht, maar Sukeroku krijgt uiteindelijk zijn wraak. Sukeroku werd een volksheld voor de stadsmensen van Edo vanwege zijn ruige maar ridderlijke persoonlijkheid en zijn verzet tegen autoriteit. Deze prent toont de acteur Bandō Yasosuke I (1759–1814) als Ikyū. Zijn lange witte baard, in reliëf gedrukt en geaccentueerd met grijs pigment, en zijn sierlijke kostuum zijn de hoogtepunten van dit prachtig gedetailleerde portret. Zijn ogen zijn gefixeerd op Sukeroku terwijl hij het zwaard linksonder uit de schede haalt.
Nieuwsgierig geworden? Deze en nog veel meer fenomenale werken uit museum- en privécollecties zijn tijdelijk te bezichtigen in Japanmuseum SieboldHuis.
Publicatie en activiteiten
Bij deze tentoonstelling verschijnt de Engelstalige publicatie ‘The Riddles of Ukiyo-e. Women and Men in Japanese prints, 1765-1865’. De tentoonstelling en publicatie zijn het resultaat van een project van studenten van onder meer de Universiteit Leiden en is geprogrammeerd in het kader van European City of Science Leiden. De redactie van de publicatie is in handen van Josephine Smit, Jim Dwinger en Chris Uhlenbeck. Een veelzijdig activiteitenprogramma biedt verdere verdieping op de tentoonstelling.
Afbeeldingen
1) Kitagawa Utamaro (1753–1806), Yoyokiku en Yoyotsuru van Huize Matsubaya. Uit de serie: Yoshiwara parodieën van Kabuki, een set van tien. 1798. Privécollectie, 2) Suzuki Harunobu (1725?–70). Een meisje voert het o-hyakudo ritueel uit, 1765. Collectie Scholten, 3) Kitagawa Utamaro (1753–1806). Vertrek in de morgen, 1800. Scholten Collectie, 4) Utagawa Kuniyoshi (1798–1861), De heilige juwelendief, ca. 1842. Collectie Arendie en Henk Herwig, 5) Utagawa Kunisada (1786 – 1865), Bandō Yasosuke I, de meesterlijke acteur voorheen bekend als Morita Kanya VIII, in de rol van Ikyū met de baard. Uit een serie zonder titel van acteursportretten, bekend als 'Beroemde kabuki acteurs uit het heden en verleden', 1863. Collectie Deckers, 6 – 8) nog enige werken
