Art Deco - Paris in het Gemeentemuseum Den Haag

De tentoonstelling Art Deco - Paris werpt nieuw licht op het ontstaan van de art deco. De naam van deze kunststroming is afgeleid van de Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes die in 1925 te Parijs werd gehouden.

Het fundament voor deze decoratieve en luxueuze kunststroming werd echter al veel eerder gelegd. Couturier Paul Poiret speelde daarbij een belangrijke en inspirerende rol.

Kees van Dongen

Dit najaar brengt het Gemeentemuseum Den Haag werk van deze befaamde couturier samen met dat van kunstenaars uit zijn omgeving: Paul Iribe, Georges Lepape, Erté, Benito, Raoul Dufy, Man Ray, Kees van Dongen, Modigliani, Brancusi, Picasso, Robert Delaunay, André Groult, Mallet-Stevens, Wiener Werkstätte en de Ballets Russes. Hieronder bevinden zich topbruiklenen uit de collecties van The Metropolitan Museum of Art in New York, en verschillende collecties uit Parijs, Berlijn, Brussel en Monaco. De expositie toont beeldende kunst, toegepaste kunst, mode, fotografie en film.

Kimono

Paul Poiret was een van de grote vernieuwers van de mode aan het begin van de twintigste eeuw. Hij bevrijdde dames van het korset, ontwierp opvallende kimono-vormige mantels, en hij was een meester in het draperen. Dankzij Poirets artistieke en zakelijke strategie reikte zijn invloed veel verder dan de modewereld alleen.

Hij was een van de eerste moderne couturiers die streefden naar een ‘totaalkunstwerk’. Poiret, ook wel Le Magnifique genoemd,  omringde zich met kunstenaars, vormgevers en architecten die hij allen inzette bij de ontwikkeling en promotie van zijn eigen creaties. Hij creëerde een eigen stijl die van grote invloed zou zijn op de westerse kunstwereld. Deze stijl, en die van de kunstenaars met wie hij zich omringde, zou het kraambed blijken van de art deco. Poiret kan dan ook met recht de vader van de art deco worden genoemd.

De catwalk

De kunstenaars Iribe, Lepape, Barbier en Erté maakten voor zijn eerste collecties illustraties voor zijn ontwerpen en ‘marketingmaterialen’. De voorstellingen van de kunstenaars vallen op door de sterk gestileerde, decoratieve en kleurrijke vormentaal. Poiret gaf hen artistieke vrijheid om te illustreren hoe zij zijn ontwerpen zagen: een nieuwe en aansprekende benadering.

Deze illustraties pasten niet alleen perfect bij Poirets modelijn, ze legden ook de basis voor de typische art-decobeeldtaal. Poiret was tevens de eerste couturier – tot ergernis van tijdgenote Coco Chanel - die zijn eigen parfumlijn (Rosine) op de markt bracht en hij hield zich ook bezig met toegepaste kunst. In 1911 stichtte hij in Parijs een school voor decoratieve kunsten: Atelier Martine. Hij verkocht hier ook kleding, accessoires en moderne interieurartikelen. En passant bedacht hij ook nog de catwalk. 

L'Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes

Poiret organiseerde decadente gekostumeerde feesten, waaruit zijn populariteit, invloed en rijkdom sprak. Deze feesten waren een voorbeeld voor Kees van Dongen en andere kunstenaars. Poiret stimuleerde niet alleen verschillende kunstenaars, maar hij legde ook een indrukwekkende kunstcollectie aan, met werk van onder anderen Brancusi, Picasso en Kees van Dongen.

De bloeiperiode van Poiret omvat de jaren 1909 tot circa 1925. Op L'Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes van 1925 was hij alom aanwezig. De westerse wereld was overduidelijk in de greep van de art deco. Toch zou deze tentoonstelling leiden tot de ondergang van Poiret.

Hij liet drie uiterst luxueuze arken in de Seine drijven, speciaal ontworpen voor de gelegenheid, waarin hij verschillende werelden creëerde. De kosten overschreden ruimschoots zijn budget en mede daardoor dreigde hij failliet te gaan. Hij moest zijn kunstcollectie veilen, maar dit baatte helaas niet. Aan het einde van de jaren twintig was Poirets rol uitgespeeld en was zijn mode niet langer vernieuwend.

Geometrische lijnvoering

Het samengaan van verschillende disciplines, iets wat Poiret tot zijn strategie had gemaakt, is heel typerend voor de art deco. Daarbij valt zowel een voorliefde op voor geometrische lijnvoering, gedurfde kleurcombinaties, vereenvoudigde en geabstraheerde vormen uit de flora of fauna, als het gebruik van veel luxe, kostbare materialen.

Anders dan bij de art nouveau zijn de vormen vaker symmetrisch en hoekiger. De art deco is als het ware een cocktail van stijlen als kubisme, futurisme en constructivisme in combinatie met niet-westerse culturen, bijvoorbeeld de Egyptische. Maar bovenal is de art deco een decoratieve stroming die bedoeld is om te plezieren, te behagen en te verfraaien.

Interdisciplinair

Art Deco - Paris is een interdisciplinaire presentatie, waarin beeldende kunst, mode, toegepaste kunst, fotografie, muziek en film samenkomen. De decadentie en luxe van de zo tot de verbeelding sprekende periode van de art deco komt op die manier tot leven. Bezoekers stappen in de wereld van de roaring twenties, ofwel les années folles, verpersoonlijkt in Poiret, Le Magnifique.

Bij de tentoonstelling verschijnt bij Waanders & De Kunst een rijk geïllustreerde tweetalige catalogus (Nederlands/Engels) van de hand van meerdere conservatoren van het Gemeentemuseum Den Haag.

Afbeeldingen: 1) Georges Lepape, pochoirdruk uit Les choses de Paul Poiret, 1911. Gemaakt in opdracht van Paul Poiret, 2) Label in een Paul Poiret japon, met de roos ontworpen door Paul Iribe voor Poiret The Metropolitan Museum of Art, New York, 3) Affiche door Orsi, ‘Revue Nègre’ met Josephine Baker, in Theatre de l’Etoile, 1925 Gemeentemuseum Den Haag, 4) Pablo Picasso, Harlekijn, 1913 Olieverf op doek 88,5 x 46,9 cm Gemeentemuseum Den Haag, 5) Paul Poiret Verkleedkostuum, mogelijk gedragen op Poiret’s Duizend-en-twee Nacht-feest, 1911 The Metropolitan Museum of Art, 6) Paul Poiret met een masker, gemaakt door de beeldhouwer Gourset, ca. 1935 Foto: Hollandse Hoogte / Rogier Viollet, Paris, 7) ‘Chez Poiret’, cover van Les Modes, met ontwerpen van Paul Poiret, getekend door Georges Barbier, april 1912 Gemeentemuseum Den Haag

https://www.gemeentemuseum.nl/